Muzeum w Jarosławiu Kamienica Orsettich dwusetną rocznicę urodzin pisarza akcentuje wystawą czasową prezentującą jego dorobek twórczy zwłaszcza malarski, w połączeniu z historią i zachowanym materialnym dziedzictwem ulicy jego imienia.Ten zasłużony dla sprawy polskiej twórca, autor kilkuset powieści, publicysta, rysownik, muzyk, wydawca, bibliofil i działacz społeczny, już w 1879 r. otrzymał tytuł honorowego obywatela Jarosławia. W ten sposób, Jarosław uczcił jubileusz pięćdziesięciolecia pracy twórczej artysty. Stosowną uchwałę podjęła 25 września, z inicjatywy burmistrza Karola Bartoszewskiego Rada Miejska. Wprawdzie późno, ale Jarosław tym aktem włączył się w ogólnokrajowe świętowanie dorobku pisarza – według zasady "aby i nasze miasto zgodnie z całym krajem i całą Polską w obchodzie uroczystości udział wzięło i Jubilatowi należną owację urządziło". W 1892 r. Kraszewski został patronem dawnej ul. Cygańskiej.

Peryferyjna ulica Cygańska, na przedmieściu Krakowskim z cerkwią Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny (XVI w.) i nielicznymi domami, rozwinęła się w reprezentacyjną ulicę Kraszewskiego dzięki przemyślanej polityce samorządowych władz miejskich w dobie autonomii Galicji, przedsiębiorczości i współpracy jarosławian. Decydującym czynnikiem była rozbudowa garnizonu wojskowego i budowa koszar m.in. w sąsiedztwie ul. Kraszewskiego.

Jej atutem jest różnorodność urbanistyczna i architektoniczna, wielokulturowość mieszkańców, przenikanie przestrzeni sakralnej (cerkiew z cmentarzem), urzędowej (bank, dyrekcja skarbu, szkoły), życia codziennego i rekreacji (park). W czynszowych kamienicach mieszkali obok siebie Polacy, Żydzi i Rusini oraz liczni wojskowi z wielonarodowej armii austro-wegierskiej. Uczono się nawzajem swojej odrębności, obyczajów, religii, wzajemnego szacunku. Pilnie tę lekcję tolerancji przerabiali uczniowie szkół ludowych, a później powszechnych przy ul. Kraszewskiego.

Historia wielokulturowej ulicy, przechowywana w jej różnorodnej zabytkowej zabudowie, jest odbiciem historii Jarosławia. To nasze wspólne dziedzictwo tworzyli przez wieki jarosławianie wywodzący się z różnych nacji i religii: Okoniowie, Malinowscy, Jenke, Pacakowie, Kobowie, Kornman, Bałaban, Goldfinger oraz Ludkiewiczowie. Dzisiaj na ogół anonimowi, czasami zapisani monogramami na balustradach balkonów czy skrzydłach drzwi wejściowych. Zasługują na pamięć i przypomnienie. To swoi, ale "obcy" uhonorowali na fasadzie kamienicy przy Kraszewskiego 8 naszych wspólnych, wybitnych artystów, poetów i pisarzy.

W muzealnym wnętrzu zaaranżowano ulicę Kraszewskiego, z jej planem sytuacyjnym na folii, przyklejonym do posadzki, oryginalnymi lampami gazowymi z pocz. XX w. i strojami z epoki. Początek narracji tworzą muzealia związane z J.I.Kraszewskim: jego graficzny portret według obrazu K. Pochwalskiego, kilka rycin z pejzażem tatrzańskim, Wenecją i widokiem klasztoru dominikanów w Jarosławiu, a także księga honorowych obywateli Jarosławia z tekstem adresu do pisarza i medale wybite z okazji jubileuszu.

Na ścianach zawieszono 20 plansz z reprezentacyjnymi, określającymi charakter ulicy budynkami i założeniami architektoniczno-urbanistycznymi. O wyborze decydowały walory architektoniczne i funkcjonalne, różnorodność stylistyczna (eklektyzm, secesja i modernizm), związek z historycznymi postaciami, zasłużonymi dla Jarosławia. Zabudowę ulicy projektowali m.in. architekci jarosławscy: S. Kornman, S. Rutkowski i K. Kotłowski, przemyscy: S. Schafer, L. Schwarz i S. Majerski oraz T. Hoffman z Krakowa. Do zdjęć dodano reprodukcje projektów architektonicznych, archiwalne pocztówki i fotografie, portrety właścicieli i reklamy. Na statywie obok kamienicy B. Hennera, wybitnego fotografa galicyjskiego, ustawiono aparat fotograficzny na szklane klisze.

U wylotu "ulicy" wyeksponowano manekiny z historycznymi mundurami wojskowymi austriackimi i polskimi, stroje kobiece oraz motocykl BMW z l. 30 XX w. W gablotach ułożono zabytki charakterystyczne dla społeczności żydowskiej: tałes z pokrowcem, lampkę chanukową, naczynie rytualne i ukraińskiej: fragmenty tkanin, krzyże cerkiewne, a obok carskie wrota i ikonę "Drzwi Miłosierdzia", na ogół z XIX w. Prezentowane na wystawie eksponaty pochodzą z Muzeum Okręgowego w Rzeszowie, Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej, Muzeum w Przeworsku, Archiwum Państwowego w Przemyślu, z kolekcji prywatnych i własnych zbiorów.
Zofia Kostka-Bieńkowska